Ὁ ἐκφυλισμός τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς καί ἡ Δύση

ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΝΤΟΠΙΟΤΗΤΑ:

Ὅσο δύσκολό μου εἶναι νά φανταστῶ ἕναν ἐλβετό ἤ καναδό ρεμπέτη, ἄλλο τόσο δέν μοῦ ἀρέσει ὁ ἕλληνας ροκάς (ἤ ὅ,τι ἄλλο ξένο). Ὄχι φυσικά πώς δέν μπορεῖ τό ἀποτέλεσμα νά εἶναι ὡραῖο, ἀλλά ὅτι ἀναγκαστικά εἶναι προσποιητό σέ μεγάλο βαθμό. Δέν εἶναι κάτι τό αὐθόρμητο. Πρέπει π.χ. ρεμπέτης τῆς Ζυρίχης νά παραστήσει πώς εἶναι στό πνεῦμα τοῦ '30, τῆς Σμύρνης, τοῦ Τσιτσάνη, ἀλλά δέν μπορεῖ νά μπεῖ στό νόημα. Τό ἴδιο κι ὁ ροκάς ὁ ἕλληνας, προσπαθεῖ νά παραστήσει τόν καουμπόη στήν ἄγρια Δύση ἤ τόν χίπυ μεσοαστό ἀμερικάνο τοῦ Γοῦντστοκ ἤ τόν Λονδρέζο, ἀλλά δέν μπορεῖ. Γι' αὐτό καί τό ἑλληνικό ρόκ πάντα θά εἶναι νευρικό (κι ὄχι μέ νεῦρο), σφιγμένο, κι ὄχι αὐθόρμητο ὅπως τό ἀγγλικό ἤ ἀμερικανικό.....Γι' αὐτό καί προτιμῶ νά ἀκούσω τήν αὐθεντικότητα ἤ μᾶλλον, καλλίτερα, τήν αὐθορμητικότητα ἑνός ἀγγλοσαξωνικοῦ ρόκ συκγροτήματος παρά τήν λίγο ἤ πολύ ἀνεπιτυχῆ μίμηση ἑνός ἑλληνικοῦ ρόκ συγκροτήματος.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΙ Ο ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ:

Δέν εἶμαι ἀπό αὐτούς πού πιστεύουν ὅτι κάθε ἀνάμιξη μέ ξένα στοιχεῖα προκαλεῖ ἐκφυλισμό. Γιά παράδειγμα, τό κλαρίνο καί τό βιολί εἶναι δυτικά μουσικά ὄργανα, ἀλλά καθόλου δέν ἐκφυλίστηκε ἡ δημοτική μουσική. Ὅμως τώρα, μέ τόν ἐξηλεκτρισμό της, μέ τήν ἐγκατάλειψη τῶν ἑλληνικῶν μουσικῶν κλιμάκων, ἐκφυλίστηκε. ...Ἄς ἐξετάσουμε τό "ρεμπέτικο". Στίς ἀρχές τοῦ αἰῶνα ἐγκαταλείφθηκαν τά ὄργανα πού δέν εἴταν συγκερασμένα (π.χ. ταμπουράς) χάριν ὀργάνων συγκερασμένων (π.χ. μπουζοῦκι), κι ἔτσι ἦταν πλέον ἀδύνατο νά παίζεται σωστά ἡ ἀνατολική ἑλληνική μουσική. Ἔπειτα, ἀπαγορεύθηκαν καί μέ τό νόμο τοῦ Μεταξά οἱ ἀμανέδες πού συνθέτονταν σέ διαστήματα μικρότερά του (δυτικοῦ) ἡμιτονίου. Μετά, ἄρχισαν νά χρησιμοποιοῦν οἱ ρεμπέτες, ἀπό τό 1938 καί μετά (Τσισάνης κ.α.) περισσότερο τίς δυτικές κλίμακες μινόρε καί ματζόρε, ἀγνοώντας τίς ὑπόλοιπες κλίμακες (σαμπάχ, χιτζάζ, χιτζάζκιαρ, πειραιώτικο, οὐσάκ) πού δέν τίς ἔχει ἡ δυτική μουσική. Στή δεκαετία τοῦ Σαράντα ἄρχισε νά χρησιμοποιεῖται τό τετράχορδο μπουζοῦκι ἀντί τοῦ τριχόρδου, γιά νά παίζεται καλλίτερα μέ συνοδεία κιθάρας. Στήν ἑπόμενη δεκαετία καί ἐφεξῆς κυριάρχησε τό ἠλεκτρικό μπουζοῦκι. Στό 60' ἐπικράτησε ὁ ἐξηλεκτρισμός καί στό μπαγλαμά, εἰσήχθη ἀκόμα καί ἠλεκτρική (ἀντί γιά ἀκουστική) κιθάρα (!), φλάουτα, ντράμς, ὀρχῆστρες, ἀηδίες, ἐνῷ ἀπό τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 60 καί μετά οἱ ρυθμοί ἀπό ζεϋμπέκικο καί χασάπικο ἔγιναν κάτι σάν ρόκ συρτάκι, προφανῶς γιά νά τά ματσώσουν οἱ μεγάλοι καί μικροί μας συνθέτες ἀπό τούς τουρίστες. Τό σκυλάδικο ἐπί θύραις. Παράλληλα, ἡ δημοτική μουσική γινόταν "πανηγυρτζίδικη", μέ "ἔκο", καί ἐξηλεκτρισμό λαούτων καί βιολιῶν. Τέλος, μέ τό "πολιτικό τραγοῦδι" γίναμε κουβανοζορμπάδες ρόκερς (ἐννοεῖται ὅτι γκρινιάζω γιά τή μουσική κι ὄχι γιά τή θεματολογία τῶν στίχων), καί μετά, μέ τό ντισκοσκυλάδικο τοῦ 80'-90', τούς "βανγκέλις", τούς "γιάνις", τούς βλαχοροκάδες, χιπχοπάδες καί ἄλλους καουμπόυδες Αἰτωλοακαρνανίας καί Τρικάλων, ἡσυχάσαμε.
Αἰωνία ἡ μνήμη τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς.
Αὐτός ὁ ἐκφυλισμός, αὐτό τό κίτς, αὐτή ἡ δουλική ἀπομίμηση, ἀσφαλῶς δέν εἶναι προϊόν τῶν λίγων ἠλιθίων πού εἰσήγαγαν ὅλα αὐτά τά πράγματα, δίχως νά σκεφτοῦν τί ταιριάζει καί τί ὄχι. Εἶναι προϊόν του ἀκραίου καί ἄνευ μέτρου ἐκδυτικισμοῦ πού ἐπικρατεῖ στό ἑλλαδικό κράτος ἐδῶ καί 170 χρόνια. Εἶναι ζήτημα πολιτικῶν ἐπιλογῶν τῶν κρατούντων: ἐάν οἱ θεσμοί, τό ντύσιμο, τά σπίτια, οἱ ἰδεολογίες καί κοσμοθεωρίες, οἱ συνήθειες ἐκδυτικιστοῦν, εἶναι δυνατόν νά ἔμενε ἀπείραχτη ἡ μουσική;
Καί βέβαια εἶναι νά γελᾶ κανείς καί μέ ἕναν ἄλλο λόγο πού οἱ κρατοῦντες περιφρόνησαν γιά τήν ἑλληνική μουσική: ἐπειδή νόμιζαν πώς ἐπειδή μοιάζει μέ τήν τουρκική εἶναι τουρκική, καί μή ἀρχαιοελληνική. Ὄντας ἀνιστόρητοι δέν σκέφτηκαν ποτέ ὅτι οἱ Τοῦρκοι, ὁ τελευταῖος λαός πού ἐγκαταστάθηκε στήν περιοχή πῆραν ἀπό τούς ἀπ' αἰώνων ἐγκατεστημένους λαούς τῆς πολύ περισσότερα πολιτισμικά στοιχεῖα ἀπ' ὅσα ἔδωσαν (ὄντας νομάδες). Ὄντας ἀνόητοι, δέν κατάλαβαν πώς ἡ ἑλληνικότητα δέν εἶναι μόνον ἀρχαιοελληνικότητα, ἀλλά ὅτι οἱ προσμίξεις εἶναι κάτι φυσιολογικό....

ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΥΤΙΚΗ:

ἡ δυτική (=δυτικότροπη. Ἑλληνόφωνη (στήν περίπτωσή μας) καί/ἤ ἀγγλόφωνη) μουσική εἶναι φτωχότατη σέ μουσικές κλίμακες (majore-minore) σχετικά μέ τίς κλ?μακε?
Ἡ δυτική μουσική βασίζεται στήν μεγάλη ἔνταση (πχ τά 50-100 ὄργανα σέ μία ὀρχήστρα.) καί τή βαβούρα (τό ντάμπα-ντούμπα τοῦ rave ἤ ὁ ἠλεκτρικός θόρυβος τοῦ ρόκ), γιά λόγους "ἐντυπωσιασμοῦ" καί "μεγαλείου". Αὐτό εἶναι τό πολιτισμικό ὑπόβαθρο τῆς δυτικῆς μουσικῆς: "ὅσο πιό μεγάλη ἔνταση καί φανφάρα, τόσο πιό πολύ Μεγαλεῖο".(Τό ἴδιο πολιτισμικό ὑπόβαθρο πού ὁδηγεῖ στούς μυτερούς γοτθικούς ναούς καί τούς οὐρανοξύστες, μέ τήν ἀλαζονική αὐταρέσκεια: καμμιά αἴσθηση τοῦ "μέτρου", καμμιά πνευματική μετριοπάθεια. Τό Τεράστειο καί τό Ὑπεράνθρωπο.) Βέβαια, δέν ἦταν πάντα ἔτσι(π.χ. τό μεσαίωνα ἤ στό μπαρόκ, μουσική δωματίου κτλ).
Ἡ δυτική μουσική, σέ γενικές γραμμές, διασκεδάζει, ἀλλά δέν ψυχαγωγεῖ (ἀναφέρομαι στά συναισθήματα πού προκαλεῖ ὁ ἦχος, ὄχι σέ στίχους). Ἀπό τήν ἀρχαιότητα ἀκόμη ἤξεραν τίς διαφορετικές ψυχικές ἐπιδράσεις/ἀγωγή ψυχῆς πού ἔχει κάθε μουσική κλίμακα,(π.χ. ὁ Δώριος Τρόπος τῶν ἀρχαίων, πού εἶναι ὁ Τέταρτος Ἦχος τῶν Ρωμηῶν, πού εἶναι ὁ 'δρόμος' Οὐσσάκ τοῦ ρεμπέτικου, ἔχει πολεμικό-γενναῖο ἦθος. Ὁ Ὑποφρύγιος Τρόπος τῆς ἀρχαιοελληνικῆς μουσικῆς, πού εἶναι ὁ Βαρύς Ἦχος τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, καί ὁ 'δρόμος' Σαμπάχ τοῦ ρεμπέτικου καί τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς, ἔχει ἦθος ἡσυχαστικό καί προξενεῖ γαλήνη. Ὁ Ὑπολύδιος Τρόπος τῆς ἀρχαιοελληνικῆς μουσικῆς, δηλαδή ὁ Πλάγιος του Δευτέρου Ἦχος τῆς βυζαντινῆς, δηλαδή ὁ 'δρόμος' Χιτζάζκιαρ τοῦ ρεμπέτικου καί τῶν Ἀράβων, ἔχει συσταλτικό ἦθος, μέ κατανυκτικό καί πένθιμο χαρακτῆρα. Ὁ Ὑπομιξολύδιος Τρόπος τῆς ἀρχαιοελληνικῆς μουσικῆς, δηλαδή ὁ Πλάγιος του Τετάρτου Ἦχος τῆς βυζαντινῆς, δηλαδή ὁ 'δρόμος' Ραστ τῶν Ἀράβων ἔχει εὐχάριστο χαρακτῆρα.κ.ο.κ. Ὁ Πλάτων - κ.α. - ἀναφέρει ἀρκετά παραδείγματα τῆς ψύχ-ἀγωγικῆς σημασίας τῶν ἤχων) καί αὐτό συνεχίστηκε στήν ἀνατολική, ἀλλά ὄχι στή δυτική μουσική. Τέλος πάντων. Περί ὀρέξεως κολοκυθόπιτα, καί φυσικά κάθε μουσική ἔχει τήν ἰδιαίτερη χάρη της, δέν ἀμφιβάλλω γι' αὐτό. Ἄν τά παραεῖπα, κι ἐγώ θέλω νά μάθω, κι ὅσοι ξέρουν, ἄς μιλήσουν. Πάντως, εἶναι κρῖμα ὅλοι νά ἀκοῦνε κάτι ἐπειδή τούς τό προσφέρουν καί αὐτοί νά μήν ἐκλέγουν ἐλεύθερα, ψάχνοντας μόνοι τους. Γιατί δηλαδή ὁ λαός νά ἀκούει σκυλάδικα, τά πιτσιρίκια ρόκ παριστάνοντας τόν σκληρό & τόν ἐπαναστάτη, ἡ κουλτούρα νά ἀκούει κλασσική ἤ ὅτι ἄλλο κουλτουριάρικο, καί οἱ "προχωρημένοι" τήν μουσική τῶν ὑπολογιστῶν; Γιατί δέν ἔκατσαν νά ψάξουν ποτέ μόνοι τους;
Καί κυρίως, μοῦ φαίνεται τελείως λάθος ἡ ἀντίληψη πώς ἕνα δημοτικό ἤ ρεμπέτικο εἶναι πανηγυρτζίδικο, καί μόνο τότε ἔχει νόημα καί εἶναι ὡραῖο νά ἀκούγονται τά τραγούδια αὐτά, καί πώς σέ ἄλλες περιπτώσεις εἶναι κωμικό ἤ ἀντιαισθητικό νά τά ἀκοῦς. Ἡ ἀντίληψη αὐτή ἴσως καί προέρχεται ἀπό τίς ἀσπρόμαυρες ἐκεῖνες ἑλληνικές ταινίες τοῦ '50 μέ τούς φουστανελάδες, τήν Γκόλφω καί τά πανηγύρια. Μά δέν εἶναι ὅλα χορευτικά, ὑπάρχουν καί καθιστικά, καί δέν εἶναι καθόλου ὅλα τά δημοτικά "κλέφτικα" ἤ πολεμικά οὔτε ἀσχολοῦνται ὅλα μέ τά πρόβατα. Ἡ ἀντίληψη αὐτή ἐπίσης προέρχεται ἀπό τήν ξενομανία, πώς δηλαδή τό ἀγγλικό τραγοῦδι εἶναι δῆθεν πιό αὐθόρμητο, λές καί ἡ μοῦχλα τῶν λαῶν τῆς ὁμίχλης ὑπάρχει καί σέ μας, ἕνα λαό τοῦ ἥλιου καί τῆς θάλασσας καί τοῦ καθαροῦ οὐρανοῦ καί τῶν ψηλῶν βουνῶν. Δηλαδή, ἔχεις τήν ξεραΐλα, τήν τραχύτητα, τήν μεστότητα τήν ἑλληνική, καί τά πετᾶς αὐτά θέλοντας νά εἶσαι δῆθεν ἀμερικάνος στό γοῦντστοκ ἤ δῆθεν ἀγελαδάρης σέ κανένα ράντζο, ἤ κλάμπερ στό Λονδίνο, λές καί εἶναι δυνατόν νά ἔχεις τήν δική τους αὐτοσυνειδισία. Ἁπλῶς δέν πιστεύεις στόν ἑαυτό σου. Τρέμουν τά πόδια σου ὅταν κοιτᾶς τόν ἑαυτό σου. Νομίζεις πώς εἶσαι λίγος, ἀνεπαρκής, πώς δέ σού γεμίζεις τό μάτι, καί πώς "ἐκεῖ" βρῆκαν τή λύση καί εἶναι τόσο ὑπέροχοι, τόσο κούλ, τόσο αὐθόρμητοι, ἐνῷ ἐδῶ ὅλοι ντρέπονται γιά τόν ἑαυτό τους. Ἐ δέν εἶναι ἔτσι ὅμως, καί δέν ὑπάρχει λόγος νά γίνεσαι καραγκιόζης πραγμάτων καί ἀνθρώπων πού δέν θά τούς μοιάσεις οὔτε θά γίνεις σάν κι αὐτούς, γιατί ἄλλα πράγματα ἔχουν "στό αἷμα" τούς ἔπειτα ἀπό τόσες χιλιετίες, στό "DNA" τούς αὐτοί κι ἄλλα ἐσύ, ὅπως ἄλλα ἔχεις ἐσύ κι ἄλλα ὁ ἰρανός. Τό ἀντίστοιχο γυφταριό εἶναι κι ἐκεῖ στήν καθημερινότητά τους, καί καθόλου κούλ ἤ πιό μάγκες δέν εἶναι. Ἄν ἐσύ μοιάζεις μέ ἄλλους λαούς, αὐτοί εἶναι οἱ γείτονές σου: σέ Βαλκάνια καί Ἀνατολική Μεσόγειο. Ἁπλῶς, ξενομανῆ, ἔχεις πειστεῖ ἀπό τίς ταινίες πώς εἶναι ἀνώτεροι. Εἶναι διαφορετικοί, ἁπλῶς. Ὁ Καβάφης σέ εἶχε προειδοποιήσει: "Καινούργιους τόπους δέ θά βρεῖς, δέ θάβρεις ἄλλες θάλασσες. Ἡ πόλις θά σέ ἀκολουθεῖ. Στούς δρόμους θά γυρνᾶς τούς ἴδιους. Γιά τά ἀλλοῦ - μήν ἐλπίζεις."
Κι ὅλα αὐτά δέν τά λέω λόγω ἐθνικισμοῦ. Κι ἐγώ ἀκούω κλασσική μουσική, καμμιά φορᾶ καί ρόκ τοῦ 60-70, καί δέν ἀντέχω νά ἀκούω συνεχῶς τά ἴδια. Ἀνάλογα μέ τή διάθεση πάω ἀπό τήν ἀνατολή στή δύση κι ἀντίστροφα. Ἁπλῶς τά εἶπα ὅλα αὐτά, ἐπειδή ἡ δυτική μουσική κυριαρχεῖ καί κανείς δέν ἐνδιαφέρεται γιά τόν πλοῦτο τῆς ἀνατολικῆς (καί ἑλληνικῆς) μουσικῆς.

Αναδημοσίευση ἀπό τό «Παλιό Ἀντίβαρο», Ὀκτώβριος 2002

http://klassikoperiptosi.blogspot.com/2010/07/blog-post_9064.html#more