ο π.Ιερόθεος με τον αείμνηστο π.Ιωάννη Ρωμανίδη
Του Μητρ. Ναυπάκτου π.Ιεροθέου
Στην ανθρωπότητα σήμερα επικρατούν δύο κυρίαρχες στάσεις ζωής που μετατρέπονται σε δύο ιδεολογίες, ήτοι ο δυτικός ατομικισμός και ο ανατολικός κολεκτιβισμός. Στον δυτικό ατομικισμό, που χαρακτηρίζεται ως φιλελευθερισμός, κυριαρχεί η ελευθερία του ατόμου και ο ανταγωνισμός εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, ενώ στον ανατολικό κολεκτιβισμό επικρατεί η κυριαρχία του κράτους, που υπονομεύει την ελευθερία του ανθρώπου. Και στις δύο περιπτώσεις καταστρατηγείται ο άνθρωπος ως πρόσωπο και η ανθρώπινη κοινωνία, ως κοινωνία προσώπων.
Τα δύο αυτά συστήματα ζωής και ιδεολογικά πρότυπα εκφράζονται στην κοινωνική πραγματικότητα. Ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί στη Δύση και ως κέντρο έχει την Αμερική, τη «Μέκκα» της παγκοσμιοποίησης, και ο κολεκτιβισμός εκφράσθηκε στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, αλλά εν πολλοίς και σε χώρες της Άπω Ανατολής. Και στις δύο περιπτώσεις κυρίαρχη θέση κατέχει το κεφάλαιο και απλώς διαφοροποιείται στο ποιος το κατέχει και το διαχειρίζεται. Στον φιλελευθερισμό το κεφάλαιο καταλήγει στους λίγους και κινείται εν πολλοίς ανεξέλεγκτα, με την αρχή της αυτορρύθμισης της αγοράς, ενώ στον κολεκτιβισμό-κομμουνισμό το κεφάλαιο κρατικοποιείται. Και στις δύο περιπτώσεις ο απλός λαός βασανίζεται, με τη διαφορά ότι αυτό το βάσανο προέρχεται άλλοτε από την ολιγαρχία μερικών μεγιστάνων του πλούτου και άλλοτε από το αδηφάγο κράτος. Έτσι, ο καπιταλισμός-κεφαλοκρατία δείχνει παντού το σκληρό πρόσωπό του.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο καπιταλισμός είναι δημιούργημα του δυτικού ατομικισμού και κυρίως της προτεσταντικής ηθικής, όπως απέδειξε ο Μax Weber, και αποβλέπει στη συσσώρευση του πλούτου από τους λίγους, ενώ ο μαρξισμός που προήλθε από τις απόψεις του Μarx είναι αντίδραση στον καπιταλισμό και ενδιαφέρεται για το κοινωνικό σύνολο. Στο βάθος τους όμως και τα δύο αυτά συστήματα είναι γεννήματα της ίδιας δυτικής μεταφυσικής, αφού ο Μαρξ ήταν Γερμανοεβραίος και μεγαλωμένος στη Δύση και οι θεωρίες του γεννήθηκαν στον δυτικό «χώρο», αλλά μεταφέρθηκαν στην Ανατολή, γιατί εκεί προϋπήρχε η πρακτική του Ορθοδόξου Χριστιανισμού με τις αρχές της κοινοκτημοσύνης και της κοινοχρησίας και έτσι μπορούσαν να εφαρμοσθούν.
Στις ημέρες μας είδαμε την κατάρρευση και των δύο αυτών συστημάτων, αλλά και ιδεολογιών. Στην περίοδο 1989-1991 κατέρρευσε ο κολεκτιβισμός-κομμουνισμός στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, όπου κυριαρχούσε η εξουσία του κράτους στην κοινωνική, οικονομική ζωή των ανθρώπων, και στις ημέρες μας ζούμε την κατάρρευση του φιλελευθερισμού με τη νοοτροπία της ελεύθερης αγοράς και της αυτορρύθμισης της αγοράς που λειτουργεί εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Βεβαίως πρέπει να σημειωθεί ότι η χρεοκοπία του κομμουνισμού δεν μπορεί να θεωρηθεί δικαίωση του καπιταλισμού, όπως και η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν προσμετρείται στον κομμουνισμό. Είναι αποτυχία της ιδεολογίας του κεφαλαίου, που αγνοεί τη φτώχεια των ανθρώπων.
Πάντως και τα δύο αυτά συστήματα είναι αντίθετα με την ορθόδοξη διδασκαλία στην τελεία της έκφραση, αφού ούτε ο φιλελευθερισμός ούτε ο μαρξισμός, ως ιδεολογίες και κοσμοθεωρίες, μπορούν να γίνουν αποδεκτοί από την Ορθόδοξη Παράδοση, στην οποία γίνεται ευρύτατος λόγος για την αποφυγή του πάθους της φιλαργυρίας, αλλά και για τη βίωση της αγάπης προς τους αδελφούς, κυρίως σε αυτούς που υποφέρουν. Ο συνδυασμός αγάπης και ελευθερίας επιλύει το όλο πρόβλημα, αφού η ελευθερία του ατόμου-προσώπου χωρίς την αγάπη οδηγεί στον άκρατο φιλελευθερισμό και η αγάπη του συνόλου χωρίς την ελευθερία του προσώπου καταλήγει στον άκρατο κολεκτιβισμό.
Βέβαια, προλαμβάνοντας κάποια αντίρρηση θα σημειώσω ότι το κακό είναι πως η ιδεολογία του καπιταλιστικού συστήματος, με τις δύο μορφές του, του ατομικού και του κρατικού, σε μερικές περιπτώσεις επηρέασε και επηρεάζει τη ζωή μερικών ορθοδόξων κοινοτήτων. Αυτό το διακρίνουμε και σε μερικά σύγχρονα μοναστήρια, τα οποία ενώ θα έπρεπε να είναι πρότυπα κοινοβιακής ζωής και αναβίωση της πρώτης κοινότητας των Ιεροσολύμων, παρά ταύτα όμως λειτουργούν στο πρότυπο του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος και θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτό το φαινόμενο «ορθόδοξο καπιταλισμό». Ενώ οι μοναχοί επαγγέλλονται και ζουν κατά βάση την αρετή της ακτημοσύνης και κοινοκτημοσύνης, εν τούτοις συγκεντρώνουν, καλώς ή κακώς, κτήματα και χρήματα για τα μοναστήρια και «ρισκάρουν» παίζοντας με αυτήν την περιουσία, χρησιμοποιώντας όλους τους καπιταλιστικούς-φιλελεύθερους τρόπους για την αύξησή της. Δηλαδή, οι μοναχοί προσπαθούν να ζουν πτωχικά μέσα σε μοναστήρια που είναι πλούσια και αναπτύσσουν κοινωνική και πολιτική δύναμη. Αυτή η κατάσταση μού θυμίζει μερικές ανατολικές χώρες, όπως για παράδειγμα τη Ρουμανία, όπου, ενώ ο λαός πεινούσε, ζούσε έστω και ακούσια κάποια ακτημοσύνη, οι άρχοντές της πλούτιζαν και κατασκεύαζαν μεγαλόπρεπα ανάκτορα-παλάτια (βλέπε Τσαουσέσκου).
Αυτή, όμως, η νοοτροπία δεν ευνοείται ούτε από τη διδασκαλία της Εκκλησίας και του ορθοδόξου μοναχισμού, που θέλει τον μεν μοναχό ακτήμονα, τα δε μοναστήρια τόπους φιλανθρωπίας, αγάπης και ποικιλοτρόπου θεραπείας. Οι Ιερές Μονές στην Ορθόδοξη Παράδοση είναι πνευματικά θεραπευτήρια. Πρέπει εμείς οι κληρικοί και μοναχοί να καταλάβουμε ότι κάθε νόμιμο δεν είναι και ηθικό, αλλά και κάθε ηθικό, με τους κανόνες της κοινωνικής ηθικής, δεν είναι ορθόδοξο, από την άποψη ότι η ορθόδοξη ευαγγελική ηθική διαφέρει από την κοσμική ηθική, και είναι στην πραγματικότητα ασκητική. Δεν μπορούμε να κατακρίνουμε μόνο τη συσσώρευση των υλικών αγαθών από τα ιδιαίτερα πρόσωπα, αλλά πρέπει να καταδικάζουμε και τη συγκέντρωση των υλικών αγαθών από «εκκλησιαστικές κοινότητες» για επίδειξη καθώς επίσης και να στιγματίζουμε τη συμμετοχή των εκκλησιαστικών προσώπων και κοινοτήτων στα παιχνίδια του καπιταλιστικού συστήματος και της φιλελεύθερης ή νεοφιλελεύθερης αγοράς.
Εμείς οι χριστιανοί, ιδίως οι κληρικοί και μοναχοί, πρέπει να φανερώνουμε στην πράξη αυτά που πιστεύουμε και κηρύττουμε, ειδάλλως θα είμαστε ανειλικρινείς και υποκριτές. Πρέπει να αποδιώκουμε τον πειρασμό να διακατεχόμαστε από ιδιότυπη χριστιανική καπιταλιστική ιδεολογία.
Του Μητρ. Ναυπάκτου π.Ιεροθέου
Στην ανθρωπότητα σήμερα επικρατούν δύο κυρίαρχες στάσεις ζωής που μετατρέπονται σε δύο ιδεολογίες, ήτοι ο δυτικός ατομικισμός και ο ανατολικός κολεκτιβισμός. Στον δυτικό ατομικισμό, που χαρακτηρίζεται ως φιλελευθερισμός, κυριαρχεί η ελευθερία του ατόμου και ο ανταγωνισμός εις βάρος του κοινωνικού συνόλου, ενώ στον ανατολικό κολεκτιβισμό επικρατεί η κυριαρχία του κράτους, που υπονομεύει την ελευθερία του ανθρώπου. Και στις δύο περιπτώσεις καταστρατηγείται ο άνθρωπος ως πρόσωπο και η ανθρώπινη κοινωνία, ως κοινωνία προσώπων.
Τα δύο αυτά συστήματα ζωής και ιδεολογικά πρότυπα εκφράζονται στην κοινωνική πραγματικότητα. Ο φιλελευθερισμός κυριαρχεί στη Δύση και ως κέντρο έχει την Αμερική, τη «Μέκκα» της παγκοσμιοποίησης, και ο κολεκτιβισμός εκφράσθηκε στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, αλλά εν πολλοίς και σε χώρες της Άπω Ανατολής. Και στις δύο περιπτώσεις κυρίαρχη θέση κατέχει το κεφάλαιο και απλώς διαφοροποιείται στο ποιος το κατέχει και το διαχειρίζεται. Στον φιλελευθερισμό το κεφάλαιο καταλήγει στους λίγους και κινείται εν πολλοίς ανεξέλεγκτα, με την αρχή της αυτορρύθμισης της αγοράς, ενώ στον κολεκτιβισμό-κομμουνισμό το κεφάλαιο κρατικοποιείται. Και στις δύο περιπτώσεις ο απλός λαός βασανίζεται, με τη διαφορά ότι αυτό το βάσανο προέρχεται άλλοτε από την ολιγαρχία μερικών μεγιστάνων του πλούτου και άλλοτε από το αδηφάγο κράτος. Έτσι, ο καπιταλισμός-κεφαλοκρατία δείχνει παντού το σκληρό πρόσωπό του.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο καπιταλισμός είναι δημιούργημα του δυτικού ατομικισμού και κυρίως της προτεσταντικής ηθικής, όπως απέδειξε ο Μax Weber, και αποβλέπει στη συσσώρευση του πλούτου από τους λίγους, ενώ ο μαρξισμός που προήλθε από τις απόψεις του Μarx είναι αντίδραση στον καπιταλισμό και ενδιαφέρεται για το κοινωνικό σύνολο. Στο βάθος τους όμως και τα δύο αυτά συστήματα είναι γεννήματα της ίδιας δυτικής μεταφυσικής, αφού ο Μαρξ ήταν Γερμανοεβραίος και μεγαλωμένος στη Δύση και οι θεωρίες του γεννήθηκαν στον δυτικό «χώρο», αλλά μεταφέρθηκαν στην Ανατολή, γιατί εκεί προϋπήρχε η πρακτική του Ορθοδόξου Χριστιανισμού με τις αρχές της κοινοκτημοσύνης και της κοινοχρησίας και έτσι μπορούσαν να εφαρμοσθούν.
Στις ημέρες μας είδαμε την κατάρρευση και των δύο αυτών συστημάτων, αλλά και ιδεολογιών. Στην περίοδο 1989-1991 κατέρρευσε ο κολεκτιβισμός-κομμουνισμός στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, όπου κυριαρχούσε η εξουσία του κράτους στην κοινωνική, οικονομική ζωή των ανθρώπων, και στις ημέρες μας ζούμε την κατάρρευση του φιλελευθερισμού με τη νοοτροπία της ελεύθερης αγοράς και της αυτορρύθμισης της αγοράς που λειτουργεί εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Βεβαίως πρέπει να σημειωθεί ότι η χρεοκοπία του κομμουνισμού δεν μπορεί να θεωρηθεί δικαίωση του καπιταλισμού, όπως και η κατάρρευση του καπιταλισμού δεν προσμετρείται στον κομμουνισμό. Είναι αποτυχία της ιδεολογίας του κεφαλαίου, που αγνοεί τη φτώχεια των ανθρώπων.
Πάντως και τα δύο αυτά συστήματα είναι αντίθετα με την ορθόδοξη διδασκαλία στην τελεία της έκφραση, αφού ούτε ο φιλελευθερισμός ούτε ο μαρξισμός, ως ιδεολογίες και κοσμοθεωρίες, μπορούν να γίνουν αποδεκτοί από την Ορθόδοξη Παράδοση, στην οποία γίνεται ευρύτατος λόγος για την αποφυγή του πάθους της φιλαργυρίας, αλλά και για τη βίωση της αγάπης προς τους αδελφούς, κυρίως σε αυτούς που υποφέρουν. Ο συνδυασμός αγάπης και ελευθερίας επιλύει το όλο πρόβλημα, αφού η ελευθερία του ατόμου-προσώπου χωρίς την αγάπη οδηγεί στον άκρατο φιλελευθερισμό και η αγάπη του συνόλου χωρίς την ελευθερία του προσώπου καταλήγει στον άκρατο κολεκτιβισμό.
Βέβαια, προλαμβάνοντας κάποια αντίρρηση θα σημειώσω ότι το κακό είναι πως η ιδεολογία του καπιταλιστικού συστήματος, με τις δύο μορφές του, του ατομικού και του κρατικού, σε μερικές περιπτώσεις επηρέασε και επηρεάζει τη ζωή μερικών ορθοδόξων κοινοτήτων. Αυτό το διακρίνουμε και σε μερικά σύγχρονα μοναστήρια, τα οποία ενώ θα έπρεπε να είναι πρότυπα κοινοβιακής ζωής και αναβίωση της πρώτης κοινότητας των Ιεροσολύμων, παρά ταύτα όμως λειτουργούν στο πρότυπο του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος και θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτό το φαινόμενο «ορθόδοξο καπιταλισμό». Ενώ οι μοναχοί επαγγέλλονται και ζουν κατά βάση την αρετή της ακτημοσύνης και κοινοκτημοσύνης, εν τούτοις συγκεντρώνουν, καλώς ή κακώς, κτήματα και χρήματα για τα μοναστήρια και «ρισκάρουν» παίζοντας με αυτήν την περιουσία, χρησιμοποιώντας όλους τους καπιταλιστικούς-φιλελεύθερους τρόπους για την αύξησή της. Δηλαδή, οι μοναχοί προσπαθούν να ζουν πτωχικά μέσα σε μοναστήρια που είναι πλούσια και αναπτύσσουν κοινωνική και πολιτική δύναμη. Αυτή η κατάσταση μού θυμίζει μερικές ανατολικές χώρες, όπως για παράδειγμα τη Ρουμανία, όπου, ενώ ο λαός πεινούσε, ζούσε έστω και ακούσια κάποια ακτημοσύνη, οι άρχοντές της πλούτιζαν και κατασκεύαζαν μεγαλόπρεπα ανάκτορα-παλάτια (βλέπε Τσαουσέσκου).
Αυτή, όμως, η νοοτροπία δεν ευνοείται ούτε από τη διδασκαλία της Εκκλησίας και του ορθοδόξου μοναχισμού, που θέλει τον μεν μοναχό ακτήμονα, τα δε μοναστήρια τόπους φιλανθρωπίας, αγάπης και ποικιλοτρόπου θεραπείας. Οι Ιερές Μονές στην Ορθόδοξη Παράδοση είναι πνευματικά θεραπευτήρια. Πρέπει εμείς οι κληρικοί και μοναχοί να καταλάβουμε ότι κάθε νόμιμο δεν είναι και ηθικό, αλλά και κάθε ηθικό, με τους κανόνες της κοινωνικής ηθικής, δεν είναι ορθόδοξο, από την άποψη ότι η ορθόδοξη ευαγγελική ηθική διαφέρει από την κοσμική ηθική, και είναι στην πραγματικότητα ασκητική. Δεν μπορούμε να κατακρίνουμε μόνο τη συσσώρευση των υλικών αγαθών από τα ιδιαίτερα πρόσωπα, αλλά πρέπει να καταδικάζουμε και τη συγκέντρωση των υλικών αγαθών από «εκκλησιαστικές κοινότητες» για επίδειξη καθώς επίσης και να στιγματίζουμε τη συμμετοχή των εκκλησιαστικών προσώπων και κοινοτήτων στα παιχνίδια του καπιταλιστικού συστήματος και της φιλελεύθερης ή νεοφιλελεύθερης αγοράς.
Εμείς οι χριστιανοί, ιδίως οι κληρικοί και μοναχοί, πρέπει να φανερώνουμε στην πράξη αυτά που πιστεύουμε και κηρύττουμε, ειδάλλως θα είμαστε ανειλικρινείς και υποκριτές. Πρέπει να αποδιώκουμε τον πειρασμό να διακατεχόμαστε από ιδιότυπη χριστιανική καπιταλιστική ιδεολογία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου