Ευαγγελισμός της Θεοτόκου – Το προαιώνιο μυστήριο

(δοξαστικό των Αίνων, ηχητικό ντοκουμέντο)

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Ψηψιδωτό από τη Λιτή του Καθολικού της Ι.Μ. Βατοπαιδίου, 14ος αι.

Ο Ευαγγελισμός είναι «της σωτηρίας ημών το κεφάλαιον» δηλ. η αρχή της σωτηρίας μας. Τη στιγμή του Ευαγγελισμού άρχισε να λαμβάνει σάρκα ο Υιός του Θεού. Οι ύμνοι της γιορτής είναι χαρμόσυνοι και θεολογικοί. Θα ερμηνεύσουμε το δοξαστικό των Αίνων του Όρθρου και θα το ακούσουμε όπως το ψάλλει ο χορός των Βατοπαιδινών πατέρων.

«Το απ’ αιώνος μυστήριον, ανακαλύπτεται σήμερον, και ο Υιός του Θεού, Υιός ανθρώπου γίνεται, ίνα του χείρονος μεταλαβών, μεταδώ μοι του βελτίονος. Εψεύσθη πάλαι Αδάμ, και Θεός επιθυμήσας ου γέγονεν, άνθρωπος γίνεται Θεός, ίνα Θεόν τον Αδάμ απεργάσηται. Ευφραινέσθω η κτίσις, χορευέτω η φύσις, ότι Αρχάγγελος Παρθένω, μετά δέους παρίσταται, και το Χαίρε κομίζει, της λύπης αντίθετον. Ο διά σπλάγχνα ελέους ενανθρωπήσας, Θεός ημών δόξα σοι».

Σήμερα, λέει ο ύμνος, «ανακαλύπτεται», φανερώνεται δηλαδή ένα αιώνιο μυστήριο. Ποιό; Αποκαλύπτεται το προαιώνιο μυστικό σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου. Ο Θεός από την αρχή, πριν από τη δημιουργία του αόρατου και ορατού κόσμου, πριν από τη δημιουργία και την πτώση του ανθρώπου, λόγω της άπειρης αγάπης του, σχεδίασε τη σωτηρία του ανθρώπου με την ενανθρώπηση του Ιησού Χριστού, του μονογενή Υιού του. Το σχέδιο αυτό δε το γνώριζε κανείς, ούτε αυτοί οι άγγελοι. Ήταν «αποκεκρυμμένον» και «σεσιγημένον» όπως γράφει ο απ. Παύλος.

Η αποκάλυψη του μυστικού και μυστηριώδους σχεδίου του Θεού έγινε με το μήνυμα του Αρχαγγέλου Γαβριήλ στην Παρθένο Μαρία. Ο Πρωτοστάτης Άγγελος, «εξίσταται», μένει έκπληκτος, βλέποντας «τον Υιόν του Θεού»(θεία φύση του Χριστού) να γίνεται «Υιός του ανθρώπου»( ανθρώπινη φύση του Χριστού). Με δύο σύντομες προτάσεις ο υμνωδός εκφράζει το μεγάλο, το ακατάληπτο γεγονός της ενανθρωπήσεως. Προσέξτε μια λεπτομέρεια. Ο Κύριος είναι «Υιός του ανθρώπου». Ενός μόνου ανθρώπου, δηλ. Υιός της Παρθένου.

Και τί συνέβη με την ενανθρώπηση; Ο Θεός «μεταλαμβάνει του χείρονος». Κοινωνεί, μετέχει, παίρνει το κατώτερο. Ποιό είναι αυτό το «χείρον»; Η ανθρώπινη φύση. Και για ποιό σκοπό γίνεται αυτό; «Ίνα μεταδώ μοι του βελτίονος». Για να μεταδώσει σε μένα, που είμαι το κατώτερο, το ανώτερο, δηλ. τη θεία φύση. Προσέξτε τον προσωπικό χαρακτήρα της σωτηρίας. Η σωτηρία δεν είναι κάτι το γενικό. Δεν ήλθε ο Θεός να σώσει την ανθρωπότητα. Ο υμνωδός με καρδιά γεμάτη ευγνωμοσύνη και ευχαριστία αντιλαμβάνεται τη σωτηρία ως κάτι που αφορά το πρόσωπό του. «Ίνα μεταδώ μοι», να μεταδώσει σε μένα. Ίσως ο ποιητής του ύμνου να απηχεί τα λόγια του απ. Παύλου « Εν πίστει ζω τη του Υιού του Θεού του αγαπήσαντός με και παραδόντος εαυτόν υπέρ εμού» (Γαλ. 2, 20).

Στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού Χριστού έχουμε την ένωση των δύο φύσεων, θείας και ανθρώπινης. Με την ένωση αυτή εξυψώνεται η ανθρώπινη φύση αφού της μεταδίδονται από τα χαρίσματα της θείας. Γίνεται ο άνθρωπος «κοινωνός θείας φύσεως» (Β΄ Πέτρ. 1, 4). Η ανθρώπινη φύση καθαρίζεται, θεραπεύεται, φωτίζεται, λαμπρύνεται, εξυψώνεται, θεώνεται.

Το γεγονός της ενανθρωπήσεως του Κυρίου φέρνει στη σκέψη του υμνωδού τη πτώση του Αδάμ, του πρώτου ανθρώπου. Ο Αδάμ με την εισήγηση του διαβόλου επιθυμεί να γίνει Θεός, όχι σύμφωνα με την εντολή που του έδωσε Αυτός, αλλά με επανάσταση. Διαψεύσθηκε οικτρά. Δεν έγινε αυτό που επιθυμούσε. Τώρα ο Θεός γίνεται άνθρωπος για κάνει τον άνθρωπο Θεό. Ό,τι δεν πέτυχε με την υπερηφάνειά του ο άνθρωπος το πετυχαίνει με την ταπείνωσή του ο Θεός.

Το γεγονός της ενανθρωπήσεως και της σωτηρίας είναι αφορμή, χαράς και δοξολογίας. Όλα πρέπει να χαίρονται. «Ευφραινέσθω η κτίσις, χορευέτω η φύσις». Ο Αρχάγγελος μεταδίδει στην Παρθένο το χαρούμενο μήνυμα που είναι αντίθετο της λύπης. Το λυπηρό μήνυμα το άκουσε μετά την πτώση η Εύα. Τώρα η νέα Εύα, η Θεοτόκος, ακούει χαράς ευαγγέλια. Η λύπη σταματά. Ο κόσμος με το «Χαίρε» πλημμυρίζει από τη χαρά της λυτρώσεως.

Ο ύμνος τελειώνει με δοξολογία προς το Θεό που ενανθρώπησε «διά σπλάγχνα ελέους». Η φράση περιέχεται στην προφητεία του ιερέα Ζαχαρίου, πατέρα του Τιμίου Προδρόμου ( Λουκ. 1, 75). Ο Θεός από άπειρο έλεος και αμέτρητη ευσπλαχνία συγχωρεί τις αμαρτίες των ανθρώπων. Όλοι οι ελεηθέντες πιστοί πρέπει να δοξολογούμε με ευγνωμοσύνη τον δωρεοδότη Θεό.

Ακούστε το «Το απ’ αιώνος μυστήριον», δοξαστικό των Αίνων, ποίημα του οσίου Θεοφάνους (+845) και μέλος Πέτρου Λαμπαδαρίου (18ος αι.) σε ήχο β΄ όπως το ερμηνεύει η χορωδία της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου:

To apaionos mistirion