Ελευθερία και αγάπη. Οι βασικές συντεταγμένες των ανθρωπίνων σχέσεων

Μητροπολίτου Σισανίου και Σιατίστης π. Παύλου

(Α)Μέρος

Αυτό που όλοι μας ξέρουμε και που όλοι μας βιώνουμε, είναι η κρίση, που πολλές φορές υπάρχει στις ανθρώπινες σχέσεις, μια κρίση που φαίνεται ότι γίνεται ολοένα μεγαλύτερη και ριζικότερη, αφού πια η αδυναμία της επικοινωνίας και της επαφής έχει αγγίξει και το σπίτι του καθενός. Πολλές φορές προσπαθούμε να βρούμε την άκρη και να θεραπεύσουμε τα προβλήματα. Όταν μάλιστα κανείς έχει την ευλογία, τη χαρά και την τιμή να επικοινωνεί με νέους ανθρώπους, βλέπει πόσο πιο τραγική γίνεται η κατάσταση, αφού συνήθως πρώτοι οι νέοι εισπράττουν τήν αδυναμία της επικοινωνίας και αφού υπάρχουν παιδιά, που έχουν χάσει το χαμόγελο μέσα στο ίδιο τους το σπίτι. Πολλές φορές οι άνθρωποι ψάχνουμε να βρούμε την άκρη και τη λύση και δεν τις βρίσκουμε και μεγαλώνουμε τα αδιέξοδα και τα κάνουμε τραγικότερα, όταν μάλιστα αυτά συνδυάζονται με σύγχρονους ρυθμούς ζωής αλλά και μ’ έναν σκοτασμό, που υπάρχει μέσα στο νου πολλών ανθρώπων, ακόμα και σε εκείνους οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι μορφωμένοι άνθρωποι, ακριβώς για να μας φανερωθεί η διδασκαλία της Εκκλησίας, η οποία μι­λάει περί του νοός του ανθρώπου και του σκοτασμού του νοός, κάνοντας τη διάκριση ανάμεσα στο νου και τη διάνοια κι έτσι μόνο μπορεί κανείς να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει. Όταν ο νους είναι σκοτισμένος, τότε ο άνθρωπος παραπατάει, όσο σπουδαίος και αν είναι κατά κόσμον. Κι όμως, σ’ αυτήν την περιπλάνηση και την αναζήτηση, υπάρχει λύση. Γιατί δεν υπάρχει τίποτα το ανθρώπινο, για το οποίο να μην υπάρχει λύση, αφού ουσιαστικά Εκείνος που είναι η απάντηση και η λύση είναι «χθες και σήμερα ο Αυτός και εις τους αιώνας». Και Αυτός είναι το πρόσωπο του Χριστού, θα έλεγα όλη η ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η επιβεβαίωση των λόγων που λέχθηκαν για τον Χριστό από τον Γέροντα Συμεών «ούτως κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών και εις σημείον αντιλεγόμενον». Όλη η ιστορία από τότε μέχρι σήμερα είναι η επιβεβαίωση αυτής της προφητείας και ουσιαστικά η ιστορία πορεύεται όχι κατά κει που οι άνθρωποι νομίζουν πως θα την οδηγήσουν αλλά κατά κει που πραγματικά η αγάπη του Θεού οδηγεί τον άνθρωπο.

Σχέσεις του ανθρώπου με το Θεό και τον συνάνθρωπο- Το πρόσωπο του Χριστού.

Ερχόμαστε λοιπόν να δούμε τί ακριβώς συμβαίνει μέσα στις σχέσεις του ανθρώπου. Κι αυτές οι σχέσεις του ανθρώπου είναι η σχέση του και προς τον Θεό αλλά και προς τον άνθρωπο. Είναι τραγικό να επιχειρούμε να κατανοήσουμε τον άνθρωπο της οποιασδήποτε ηλικίας, χωρίς ποτέ να έχουμε κατανοήσει ποιός τελικά είναι ο άνθρωπος, πώς λειτουργεί, πώς υπάρχει, ποιά είναι η δομή του, δηλαδή βασικά, καίρια θέματα. Η Εκκλησία μας παρουσιάζει το πρόσωπο του Χριστού. Ποιός είναι ο Χριστός; Είναι ο ενανθρώπησας Υιός και Λόγος του Θεού. Και τί μας λέει; Ότι στο πρόσωπο του Χριστού ενώθηκε η θεία και η ανθρώπινη φύση «ασυγχύτως» και «αδιαιρέτως». Δύο επιρρήματα τα οποία είναι κλειδιά. Τί είναι το «ασυγχύτως» και τί είναι το «αδιαιρέτως»; Είναι οι δύο λέξεις που αποτελούν το θέμα μας. Η Ελευθερία και η Αγάπη. Στο πρόσωπο του Χριστού, λοιπόν, ενώθηκε η θεία και η ανθρώπινη φύση. Ο Χριστός είναι ο ενανθρωπήσας Υιός και Λόγος του Θεού, αλλά σ’ αύτη την ένωση των δύο φύσεων διατηρείται ακέραια η ταυτότητα και η καθαρότητα της κάθε μιας. Η ανθρώπινη φύση μας δεν απορροφάται από τη θεία αλλά διατηρεί την ετερότητά της. Αυτή είναι η Ελευθερία. Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός δεν ήρθε να σώσει τον άνθρωπο αναγκαστικά. Θα δούμε και στη συνέχεια ότι ο Θεός μας έπλασε ελεύθερους. Και είναι ο μόνος που πήρε στα σοβαρά την Ελευθερία μας. Εμείς οι άνθρωποι αποδεικνύουμε από την καθημερινότητά μας ότι αυτή μας την Ελευθερία δεν την πήραμε στα σοβαρά. Κι ο Θεός, ακόμα κι όταν θέλησε να ανορθώσει τον πεπτωκότα άνθρωπο, και πάλι ακολούθησε μία πορεία της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό είναι ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου, ο σεβασμός της Ελευθερίας του. Αυτό λοιπόν είναι εκείνο το οποίο συνιστά το πρόσωπο του Χριστού. Ο Θεός κινείται με αγάπη προς τον άνθρωπο, εκείνον τον οποίον δημιούργησε· εκείνου του οποίου σεβάστηκε τη δυνατότητα ακόμα και να πει όχι στο Θεό· και ο άνθρωπος είπε όχι στο Θεό, και απ’ την άλλη πλευρά δεν αχρηστεύει, δεν αφομοιώνει, δεν καταργεί την ανθρώπινη φύση. Ο Θεός λοιπόν οικοδομεί τη σχέση του με τον άνθρωπο μέσα στα πλαίσια της ελευθερίας και της αγάπης, κινείται από αγάπη στον άνθρωπο. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν για ένα Θεό ο οποίος σε μία παραφορά ερωτικής αγαθότητας «έξω εαυτού γίνεται». Βγαίνει από τον εαυτό Του και έρχεται να συναντήσει τον άνθρωπο. Αιτία, η αγάπη του Θεού, η αγάπη για τον άνθρωπο και τη σωτηρία του. Καθώς κινείται προς τον άνθρωπο, έρχεται να προσλάβει την ανθρώπινη φύση του, αυτό που έχουμε κοινό όλοι οι άνθρωποι. Είναι σημαντικό να θυμηθούμε ότι εμείς οι άνθρωποι υπάρχουμε με τον τρόπο του Θεού. Και τούτο γιατί ο άνθρωπος είναι «κατ’ εικόνα» Θεού δημιουργημένος, γιατί αυτό είναι το καλούπι μας. Ο Θεός είναι ένα και τρία μαζί. Είναι ένας κατά την Ουσία και Τριαδικός κατά τις υποστάσεις. Κατ’ εικόνα Θεού ο άνθρωπος πλασμένος είναι ένας κατά την ανθρώπινη φύση και πολλαπλούς κατά τις υποστάσεις. Αλλά αυτές οι πολλές ανθρώπινες υποστάσεις, στο πλαίσιο της ίδιας ανθρώπινης φύσεως, είναι εκείνες που συνιστούν τον άνθρωπο πιεστικά. Από τη μια μεριά θεμελιώνουν τη δομή του κι απ’ την άλλη του προτείνουν το όραμά του. Διότι ο άνθρωπος καλείται να συγκροτήσει μέσα του την εικόνα του Θεού και τα πολλά ανθρώπινα πρόσωπα να συγκροτήσουν την αγαπητική κοινωνία, κατ’ εικόνα της τριαδικής κοινωνίας του Θεού, που είναι Αγάπη. Ο άνθρωπος πλάσθηκε να είναι και όχι να έχει, αγάπη. Η διαφορά είναι πάρα πολύ σημαντική. Όσοι λένε ότι έχουν αγάπη, έχουν μόνον εγωισμό. Ποιά είναι η διαφορά; Αυτός που είναι αγάπη, δεν αλλοιώνεται. Δεν αλλοιώνεται από την κακία των άλλων, όπως ο Θεός που είναι αγάπη, ανατέλλει τον ήλιο του επί αγαθούς και πονηρούς, και βρέχει επί δικαίους και αδίκους. Και γι’ αυτό φανερώνουμε πόσο αγνοούμε το Θεό όταν μερικές φορές ζητάμε να έρθει τιμωρός σε ανθρώπους, οι οποίοι παραβιάζουν το θέλημά του.

Ο Θεός λοιπόν γενόμενος άνθρωπος χαίρεται την ελευθερία μας και μας πλάθει από την αρχή ελεύθερους. Και τώρα που έρχεται να μας θεραπεύσει, έρχεται μ’ ένα σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο. Ανακαινίζει την ανθρώπινη φύση αλλά αφήνει την ελευθερία στο κάθε ανθρώπινο πρόσωπο να κάνει δική του αυτή τη θεανθρώπινη φύση του Χριστού. Ο άνθρωπος θεραπεύτηκε από το θάνατο, αλλά αν το κάθε συγκεκριμένο ανθρώπινο πρόσωπο θα αποδεχθεί στη ζωή του αυτή τη θεραπεία είναι θέμα της δίκης του ελευθερίας. Βέβαια, το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος σημειώνει και μια άλλη πραγματικότητα, την οποία πολλές φορές ξεχνάμε. Σημαίνει ότι είναι υπεύθυνος για την ελευθερία του. Μια καίρια αλήθεια, την οποία την αγνοούμε και γι’ αυτό κάνουμε πολλές ζημιές.

Σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου ο Θεός λοιπόν, γιατί; Γιατί ο άνθρωπος έχει την τελική ευθύνη γι’ αυτήν. Είπε στον πρώτο άνθρωπο ο Θεός· «Ιδού, δέδωκα υμίν την ζωήν και τον θάνατον»· διάλεξε. Κι ο άνθρωπος διάλεξε το θάνατο. Δεν τιμώρησε ο Θεός τον άνθρωπο, ο άνθρωπος τιμώρησε τον εαυτό του, στερώντας τον από τη Χάρη του Θεού, απ’ αυτό που συνιστούσε την υπόστασή του. Και τώρα πάλι μας βεβαιώνει ο Χριστός ότι «δεν ήρθα να κρίνω τον κόσμο, ήρθα να σώσω τον κόσμο». Κι ο Χριστός μας σώζει όχι με κάτι που κάνει αλλά μ’ αυτό που είναι. Γιατί ακριβώς γι’ αυτό είναι Σωτήρας ο Χριστός, γιατί στο πρόσωπό Του ενώνει τη δική μας θνητότητα και κτιστότητα με το άκτιστο και αθάνατο το δικό Του. Μέσω της κοινωνίας του κτιστού με το άκτιστο, στο πρόσωπο του Χριστού, μπορούμε να υπερβούμε τη δική μας θνητότητα. Γι’ αυτό μας λέει πάλι ότι «ουσιαστικά δεν είμαι εγώ που κρίνω τον κόσμο». Αλλά να ποιά είναι η κρίση. Ότι ενώ το Φως ήρθε στον κόσμο, οι άνθρωποι επέλεξαν το σκοτάδι αντί για το Φως. Είναι λοιπόν η ευθύνη του ανθρώπου. Ο Θεός λοιπόν έτσι σχετίζεται με μας. Με την αγάπη Του και την ελευθερία Του. Με την αγάπη που έρχεται να μας δημιουργήσει, και μετά την πτώση μας, και με το σεβασμό της ελευθερίας μας από την πλευρά Του, να μας ανακαινίσει, καθώς την τελική ευθύνη την αφήνει στο δικό μας θέλημα έχοντας όμως δημιουργήσει τις προϋποθέσεις της σωτηρίας μας.

(Μητροπ. Σισανίου και Σιατίστης Παύλου, «Ελευθερία και Αγάπη οι βασικές συντεταγμένες των ανθρωπίνων σχέσεων.» Συλλογικός τόμος, «Ονειρεύομαι μια οικογένεια και ένα σχολείο», εκδ. Αρχονταρίκι)

vatopaidi.