Πως δημιουργήθηκε η γλώσσα του κράτους των Σκοπίων

Του Καθ Σπυρίδωνα Σφέτα

Βασικό συστατικό στοιχείο για τη συγκρότηση του έθνους αποτέλεσε η κωδικοποίηση μιας λόγιας σλαβομακεδονικής γλώσσας. Καθώς δεν υπήρχε μια γραπτή παράδοση, η προσκόλληση είτε προς τη βουλγαρική είτε προς τη σερβική για την παραλαβή δανείων ήταν απαραίτητη. Στην επίσημη προπαγάνδα η σλαβομακεδονική χαρακτηρίστηκε «ως η γλώσσα των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου» και επισημάνθηκε η σημασία της για τον ορθόδοξο σλαβικό κόσμο, ενώ τα κείμενα των αδελφών Miladinovi, Parlicev, Zinzifov στο 19ο αιώνα μεταβαπτίστηκαν σε σλαβομακεδονική λογοτεχνική παραγωγή.

Συγκροτήθηκε μια πρώτη επιτροπή για το γλωσσικό που διεξήγαγε τις εργασίες της από τις 27 Νοεμβρίου μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου 1944. Ως κατάλληλη διάλεκτος για βάση της υπό διαμόρφωση γλώσσας επιλέχτηκε η κεντρική διάλεκτος του Prilep-Monastir ως λιγότερο διαβρωμένη από τη σερβική και τη βουλγαρική. Για το ζήτημα αυτό δεν υπήρξαν σοβαρές διαφωνίες. Το φλέγον ζήτημα αποτέλεσε η σύνταξη του αλφαβήτου και του συστήματος ορθογραφίας. Η επιτροπή κατέληξε τελικά στο ακόλουθο αλφάβητο ως το πλέον κατάλληλο για τη φωνητική της σλαβομακεδονικής:

Το αλφάβητο αυτό ικανοποιούσε και τους διανοούμενους που προέρχονταν από τη Βουλγαρία και προσχώρησαν στους παρτιζάνους της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας, όπως για παράδειγμα τον ποιητή Venko Markovski, τον δημοσιογράφο Vasil Ivanovski και τον Pavel Satev, που ως νεαρός αναρχικός γεμιτζής το 1903 είχε συμμετάσχει στην ανατίναξη του γαλλικού πλοίου Quadalkivir στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και εξοριστεί από τους Οθωμανούς στη Ζαχάρα. Μετά τη χορήγηση αμνηστίας από τους Νεότουρκους αναχώρησε για τις Βρυξέλλες, όπου σπούδασε Νομικά. Υπήρξε μέλος της φεντεραλιστικής πτέρυγας της βουλγαρομακεδονικής κίνησης και σοβιετικός κατάσκοπος στη Βουλγαρία του Μεσοπολέμου και αργότερα ως μέλος της εθνικο-επαναστατικής πτέρυγας της VMRO (Ενωμένης) ήρθε το 1929 σε ρήξη με την κομμουνιστική πτέρυγα του Vlahov. Ως κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης στη Βουλγαρία στις παραμονές του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου συνελήφθη από τη βουλγαρική αστυνομία τον Νοέμβριο του 1941 και καταδικάστηκε σε κάθειρξη 15 ετών. Μετά τη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας εγκαταστάθηκε στη σερβική Μακεδονία ως Σλαβομακεδόνας. Σε άρθρο του στη Nova Makedonija με τον τίτλο «Μακεδονικό κράτος, έθνος και κουλτούρα», θεωρώντας ότι η πρώτη επιτροπή είχε λύσει το γλωσσικό, έκρινε ως αναγκαία την ανάπτυξη μιας κουλτούρας για την εμπέδωση του έθνους.

Αντιρρήσεις στο προταθέν αλφάβητο εξέφρασε κυρίως ο Σερβομάνος φιλόλογος Blaze Koneski που επισήμανε ότι το ζήτημα δεν ήταν μονάχα φιλολογικό, αλλά και πολιτικό και τάχθηκε υπέρ της υιοθέτησης του σερβικού αλφαβήτου του Vuk Karadzic με την εισαγωγή των σερβικών C, Dj και τον εξοβελισμό του τυπικού βουλγαρικού φωνήεντος Ъ (ερ γκολιάμ). Με μια τέτοια λύση δεν συμφωνούσαν όσοι προέρχονταν από τη Βουλγαρία, όπως ο ποιητής Venko Markovski, γνωστός από το «μακεδονικό λογοτεχνικό κύκλο» της Σόφιας, που στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο προσχώρησε στους παρτιζάνους. Υποστήριξε ότι η νέα γλώσσα έπρεπε να είναι αντιπροσωπευτική και των τριών τμημάτων της Μακεδονίας. Λόγω των διαφωνιών που ερμηνεύονταν ως έχουσες άμεσες πολιτικές διαστάσεις, το ΚΚΜ απέστειλε στις 8 Δεκεμβρίου 1944 την ακόλουθη επιστολή προς το ΚΚΓ, ζητώντας τη συνδρομή Σοβιετικών φιλολόγων.

«Αγαπητοί σύντροφοι, έχουμε μεγάλες δυσκολίες στο ζήτημα του μακεδόνικου αλφαβήτου και της γλώσσας. Οι δυνάμεις μας δεν είναι σε θέση να λύσουν το ζήτημα αυτό όπως πρέπει. Επιβάλλεται να μας βοηθήσετε να μας έρθουν οι Σοβιετικοί φιλόλογοι-Derzavic και Bernstein που γνωρίζουν τη μακεδόνικη μας γλώσσα και εξέφρασαν την επιθυμία να μας βοηθήσουν.

Στο Προεδρείο του ASNOM διεξήχθηκε πολύ σοβαρή συζήτηση σχετικά με το αλφάβητο μας και εμφανίστηκαν διάφορες τάσεις που μπορούν να επιδράσουν πολύ άσχημα στην πολιτική ζωή του λαού μας. Διάφορα στοιχεία που ακόμα δεν εξοικειώθηκαν με την ομόσπονδη Γιουγκοσλαβία θα μπορούσαν να επωφεληθούν και να αποπειραθούν να εκμεταλλευτούν το ζήτημα του αλφαβήτου για να διχάσουν το λαό και να τον αποκόψουν από την ομό-σπονδη Γιουγκοσλαβία.

Προσωρινά καταφέραμε να απομακρύνουμε αυτόν τον κίνδυνο, αποφασίζοντας να εργαστούν οι φιλόλογοι μας στο ζήτημα της γλώσσας και του αλφαβήτου μέχρι να φθάσουν οι Σοβιετικοί φιλόλογοι με τη βοήθεια των οποίων θα καθοριστεί τελικά το αλφάβητο και η γλώσσα μας. Δεν θα ήταν άσχημο, αν θα στέλνατε κάποιον καλό φιλόλογο από το Βελιγράδι που να εργαστεί για κάποιο χρονικό διάστημα μαζί μας…».

Το ΚΚΓ ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα και έστειλε στα Σκόπια όχι Σοβιετικούς φιλολόγους, αλλά τον Σέρβο φιλόλογο Vojslav Hie, ο οποίος έφθασε στα τέλη Δεκεμβρίου 1944. Η άφιξη του στα Σκόπια κατά το διάστημα της δεύτερης συνόδου του ASNOM (28-30 Δεκεμβρίου 1944) δεν ήταν τυχαία. Όπως είναι γνωστό, στη δεύτερη σύνοδο παραβρέθηκε ως εκπρόσωπος του ΚΚΓ ο Edvard Kardelj που επισήμανε τον κίνδυνο απόσχισης της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας από τη Γιουγκοσλαβία. Συγκροτήθηκε δεύτερη φιλολογική επιτροπή για το γλωσσικό που διεξήγαγε τις εργασίες της από τις 15 Φεβρουαρίου μέχρι τις 15 Μαρτίου 1945. Στην επιτροπή συμμετείχε και ο Hie. Στην εισήγηση του ο Markovski έκρινε ως μη αναγκαία τη συγκρότηση μιας δεύτερης επιτροπής πριν την άφιξη των σοβιετικών φιλολόγων, τάχθηκε εναντίον της εισαγωγής των σερβικών c, dj για επιστημονικούς και πολιτικούς λόγους και επανέλαβε ότι η νέα γλώσσα έπρεπε να είναι αντιπροσωπευτική και των τριών τμημάτων της Μακεδονίας. Αρνήθηκε να συμμορφωθεί με την κομματική γραμμή που τη χαρακτήρισε ως έκφραση ενός συγκεκαλυμένου σωβινισμού, εννοώντας προφανώς του μεγαλοσερβισμού. Εναντίον του Markovski επιτέθηκε η Liljana Calovska, σύζυγος του Kolisevski, που κάλεσε τον ποιητή να πειθαρχήσει στο κόμμα.

Για να αποφευχθεί μια ανοικτή ρήξη, στα μέσα Μαρτίου 1945 ο Milovan Djilas ως υπεύθυνος του τμήματος κινητοποίησης και προπαγάνδας στην ΚΕ του ΚΚΓ έστειλε στα Σκόπια τον αναπληρωτή του Radovan Zogovic. Σκοπός του Zogovic ήταν να ενισχύσει το κύρος του Koneski. Το τμήμα κινητοποίησης και προπαγάνδας κάλεσε εσπευσμένα στο Βελιγράδι τον Markovski, τον Koneski και την Veselina Malinska, υπεύθυνη του τμήματος κινητοποίησης και προπαγάνδας στο Γενικό Επιτελείο της γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας. Στο Βελιγράδι οι Koneski, Markovski και Malinka έγιναν δεκτοί από τον Djilas και τέσσερις Σέρβους φιλολόγους. Σκοπός της συνάντησης ήταν η εξεύρεση μιας συμβιβαστικής λύσης. Ο Μαυροβούνιος Djilas δέχτηκε τελικά να μην εισαχθούν τα σερβικά γράμματα 6 dj και ο Markovski με τη σειρά του συμβιβάστηκε με τον εξοβελισμό του βουλγαρικού ερ γκολιάμ Ъ. Τα σερβικά γραφήματα lj, nj, j, dz και το παλαιο-εκκλησιαστικό σλαβονικό S (dz) διατηρήθηκαν.

Συγκροτήθηκε μια τρίτη φιλολογική επιτροπή που απλά επικύρωσε τις αποφάσεις του Βελιγραδίου. Επρόκειτο για μια πολιτική λύση που επιβλήθηκε από το Βελιγράδι. Η λύση αυτή φυσικά δυσαρέστησε τους Markovski, Satev και τον Ivanovski που ήταν και ο αρχισυντάκτης της Nova Makedonija από την πρώτη της έκδοση στις 29 Οκτωβρίου 1944.

Τον Ιανουάριο του 1946 εκδόθηκε και η πρώτη συνοπτική γραμματική της γλώσσας σε 16.000 αντίτυπα. Το ίδιο έτος ιδρύθηκε και το Πανεπιστήμιο «Κυρίλλου και Μεθοδίου» των Σκοπίων. Η Φιλοσοφική Σχολή είχε από την αρχή Έδρα των Νοτιο-σλαβικών Γλωσσών, στην οποία ανήκε και το «Σεμινάριο Μακεδονικής Γλώσσας». Στα τέλη του 1946 συγκροτήθηκε και ο «Σύλλογος Λογοτεχνών της Μακεδονίας». Κατά τα έτη 1945-1946 θεμελιώθηκαν επίσης το Εθνικό Θέατρο, η Όπερα και ο Κινηματογράφος, άρχισε την τακτική λειτουργία του ο ραδιοφωνικός σταθμός Σκοπίων, δημοτικά επικά τραγούδια, αναφερόμενα στους αγώνες των κομιτατζήδων κατά των Οθωμανών, διατήρησαν το παλιό φόντο, αλλά προσαρμόστηκαν και σημειολογικά και εννοιολογικά στα νέα δεδομένα: τη θέση των Οθωμανών πήραν οι Βούλγαροι ή οι φασίστες και τη θέση των κομιτατζήδων οι «Μακεδόνες» ή οι παρτιζάνοι. Επρόκειτο για μέτρα έκτακτης ανάγκης που όμως συνέβαλαν στην εμπέδωση της νέας γλώσσας. Βασικός μοχλός για τη διάδοση της γλώσσας ήταν φυσικά ο μηχανισμός του σχολείου και η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού.

ΠΗΓΗ: Η διαμόρφωση της Σλαβομακεδονικής ταυτότητας, Βάνιας, 2003, σελ 183-188. Βιβλιογραφία, πηγές και παραπομπές στο βιβλίο.

maccunion.