«Νεορθόδοξος» και «Μεταπατερική» Θεολογία

Τοῦ Μιχαήλ Βασ. Γαλενιανοῦ, Δρ. Θεολογίας, Δρ. Φιλοσοφίας

ΠΟΛΥΣ λόγος γίνεται τελευταῖα γιά τή «μεταπατερική» θεολογία πού ἔχει ἐμφανιστεῖ στόν ὀρθόδοξο χῶρο. Οἱ ἐπικριτές της τήν ἀντιμετωπίζουν ὡς αἵρεση καταλογίζοντάς της σωρεία σφαλμάτων. Ἐκτός ὅμως ἀπό τά ἀρνητικά, τά ὁποῖα δικαιολογημένα τῆς προσάπτονται, θά πρέπει νά τῆς ἀναγνωριστεῖ καί ἕνα θετικό, ὅτι εἶναι πιό εἰλικρινής ἀπό ἄλλες προβληματικές θεολογίες καί κυρίως ἀπό τή χαρακτηριζόμενη (ἀπό τούς ἀντιπάλους της) ὡς «νεορθόδοξη», ἡ ὁποία σέ ἀρκετά σημεῖα μπορεῖ νά θεωρηθεῖ πρόδρομος τῆς «μεταπατερικῆς».

Ἡ νεορθόδοξη θεολογία αὐτοπροβάλλεται ὡς γνήσιος ἐκφραστής τοῦ ὀρθόδοξου πνεύματος ἐπικρίνοντας τήν «κατεστημένη» θεολογία γιά «ἐκδυτικισμό». Ἰσχυρίζεται ὅτι ἐμπνέεται ἀπό τή θεολογία τῶν Πατέρων, στήν πραγματικότητα ὅμως ἀπέχει πολύ ἀπό αὐτήν, δεδομένου ὅτι ἔφτασε στό σημεῖο νά ἀμφισβητεῖ τήν ὀρθότητα ἀποφάσεων Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἰδιαίτερα τῶν ἱερῶν κανόνων, νά ὑποτιμᾶ τή σημασία δογμάτων τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως τό ἀειπάρθενο τῆς Θεοτόκου, καί νά ἀρνεῖται ἀκόμα καί καθ' ὁλοκληρία τήν ὕπαρξη ἠθικῆς διδασκαλίας στήν ὀρθόδοξη πίστη. Ἐνῶ λοιπόν κατηγορεῖ ἄλλους γιά ἐκδυτικισμό εἶναι ἡ ἴδια μία θεολογία δυτικοῦ τύπου καί συγκεκριμένα προτεσταντικοῦ.

Ἡ μεταπατερική θεολογία ἀντίθετα δέν διατείνεται ὅτι στηρίζεται στούς Πατέρες. Ἡ ἴδια ἡ ὀνομασία της (ἀπό τούς ὑποστηρικτές της) τό δηλώνει ξεκάθαρα αὐτό, παρά τό γεγονός ὅτι μερικές φορές κάποιοι ἐκπρόσωποί της προσπαθοῦν νά θολώσουν τά νερά ὑποστηρίζοντας ὅτι σέβονται τήν πατερική παράδοση καί ὅτι τό «μετά» τοῦ ὅρου «μεταπατερική» δέν δηλώνει ἀποκοπή ἀπό τούς Πατέρες ἀλλά συνέχεια τῆς διδασκαλίας τους, ἄν καί εἶναι γνωστό ὅτι ἡ χρήση τοῦ «μετά» στή φιλοσοφία, τήν τέχνη, τήν πολιτική κ.λπ., ἀλλά καί τή θεολογία, δηλώνει ὑπέρβαση καί ὄχι συνέχεια κάποιου πράγματος. (Ἆραγε πῶς θά τούς φαινόταν, ἄν τούς χαρακτήριζε κάποιος «μεταορθόδοξους»;) 

Σέ ἀντίθεση μέ τήν ὑποκριτική αὐτή στάση (ἀλλά καί κατανοητή, ἄν ληφθεῖ ὑπόψη ὁ κίνδυνος τῆς ἀπομόνωσης τῶν μεταπατερικῶν θεολόγων ἀπό τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας) ὑπάρχουν περιπτώσεις πού δηλώνεται ρητά ἡ ἀντίθεση μεταξύ πατερικῆς καί μεταπατερικῆς θεολογίας ἀπό τούς ἴδιους τούς μεταπατερικούς. Ἐπισημαίνεται γιά παράδειγμα ὅτι, ἐνῶ ἡ πατερική σκέψη στρεφόταν τίς περισσότερες φορές στόν χῶρο τῆς ἠθικῆς, αὐτοί ἀντίθετα προβάλλουν μία ἄλλη θεολογία προσαρμοσμένη στίς πολιτισμικές ἀλλαγές τῆς ἐποχῆς.

Τήν ἀλήθεια τῆς παραπάνω ἐπισήμανσης δέν εἶναι δύσκολο νά τή διαπιστώσει κάποιος, ἀρκεῖ νά συγκρίνει τά πατερικά ἔργα μέ τά ἔργα τῶν μεταπατερικῶν. Τά πατερικά ἔργα βρίθουν ἀπό ἠθικές παραινέσεις πρός τούς πιστούς γιά ἐνάρετη ζωή, σύμφωνη μέ τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ, τῶν Ἀποστόλων καί τῶν ἁγίων, ἐνῶ στά ἔργα τῶν μεταπατερικῶν, ὅπως καί στά ἔργα τῶν νεορθόδοξων, παρατηρεῖται μία ἀντιπάθεια πρός τά ἠθικά ζητήματα καί μία ἀπαξίωση γενικά τῆς ἠθικῆς διδασκαλίας μέ μειωτικούς χαρακτηρισμούς, ὅπως «ἠθικισμός», «εὐσεβισμός» κ.λπ. Ἀκόμα καί ἡ λέξη «ἀρετή» ἐνοχλεῖ μερικούς. Σχετικά μέ τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας ἐπίσης, ἐνῶ στά κείμενα τῶν Πατέρων εἶναι ἔκδηλη ἡ ἀγωνία καί ἡ φροντίδα νά διαφυλαχθεῖ ἡ ἀκρίβεια τῶν δογμάτων, στούς μεταπατερικούς ἡ σημασία τῆς δογματικῆς ἀκρίβειας εἶναι ὑποβαθμισμένη.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ βέβαια ὑπάρχουν καί ὡς πρός τό ὕφος καί τή μέθοδο. Τά πατερικά ἔργα διέπονται κατά κανόνα ἀπό σαφήνεια καί σχετίζονται ἄμεσα μέ τήν καθημερινή ζωή τοῦ πιστοῦ, ἐνῶ οἱ μεταπατερικοί ἀρέσκονται σέ νεφελώδεις διατυπώσεις λόγιου ὕφους, συχνά κενές περιεχομένου καί ἄσχετες μέ τήν κατά Χριστό ζωή. Οἱ Πατέρες ἐπιδιώκουν τήν ἐπίλυση ζητημάτων μέ βάση τή διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν προγενεστέρων τους Πατέρων («Ἑπόμενοι τοίνυν τοῖς ἁγίοις Πατράσιν»)· στά ἔργα τῶν μεταπατερικῶν ἐνίοτε ἀπουσιάζει ἀκόμα καί τό ὄνομα Ἰησοῦς Χριστός, ἐνῶ ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων θεωρεῖται γενικά παρωχημένη. Ἀλλά καί ὅταν ἐπικαλεῖται τούς Πατέρες ἡ μεταπατερική θεολογία, συνήθως προβαίνει στό ἴδιο ἀτόπημα μέ τή νεορθόδοξη: τούς παρερμηνεύει καί ἀλλοιώνει τή διδασκαλία τους.

Μέ ἀναφορά στό ὑπόβαθρο γιά ὅλες αὐτές τίς παρεκκλίσεις τῶν μεταπατερικῶν, θά λέγαμε ἐπιγραμματικά ὅτι ἡ μεταπατερική θεολογία, ὅπως καί ἡ νεορθόδοξη, ἔθεσε τά δικά της «θέλω» πάνω ἀπό τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ εἰρωνεία ὡστόσο εἶναι ὅτι αὐτή ἀκριβῶς τήν τακτική νεορθόδοξοι καί μεταπατερικοί τή χαρακτηρίζουν (ἀναφερόμενοι σέ ἄλλους) «δαιμονολογία».

Ἄς σταθοῦμε ὅμως στό θετικό στοιχεῖο τῆς μεταπατερικῆς θεολογίας, τήν εἰλικρίνειά της (τουλάχιστον σέ σύγκριση μέ τή νεορθόδοξη ἤ κάποιες ἄλλες), τήν ἄμεση ἤ ἔμμεση παραδοχή της ὅτι εἶναι μία ριζοσπαστική θεολογία. Οἱ μεταπατερικοί θεολόγοι ξεπέρασαν τούς νεορθόδοξους σέ παρεκκλίσεις (ἄν ἡ νεορθόδοξη θεολογία εἶναι μία θεολογία προτεσταντικοῦ τύπου, ἡ μεταπατερική εἶναι μία θεολογία κοσμικοῦ τύπου, μία ἐκκοσμικευμένη θεολογία), φαίνεται ὅμως, ἄν καί ὄχι σέ ὅλες τίς περιπτώσεις, πώς ἔχουν συνειδητοποιήσει καί δέν ἀρνοῦνται τίς οὐσιαστικές διαφορές τους ἀπό τήν πατερική θεολογία, ἡ ὁποία εἶναι σῆμα κατατεθέν τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας.

Αὐτό θά μποροῦσε νά ἀποτελέσει τή βάση γιά ἕνα ὁμολογιακό διαχωρισμό τῶν μεταπατερικῶν θεολόγων ἀπό τούς παραδοσιακούς ὡς ἐπισφράγιση τῆς διαφοροποίησής τους. Ἄν μάλιστα γινόταν μέ δική τους πρωτοβουλία, θά ἦταν ἔντιμο ἐκ μέρους τους, σέ ἀντίθεση μέ τό ἀνάρμοστο πού συμβαίνει σήμερα, νά ἀλληλοπροβάλλονται οἱ μεταπατερικοί θεολόγοι ὡς οἱ «ὀρθοδοξότεροι ἐν ζωῇ», ἄν καί εἶναι κατ' οὐσία ἀποκομμένοι ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογία τῶν Πατέρων. Τό ἰδανικό βέβαια εἶναι νά μετανοήσουν, ἀλλά, κακά τά ψέμματα, ἡ μέχρι τώρα διαμορφωμένη κατάσταση δέν ἀφήνει πολλά περιθώρια γιά αἰσιοδοξία.

Ορθόδοξος Τύπος,18/04/2014

aktines.