H MATAIOTHΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΒΟΛΟΥ

“Θεολογία και ιστορία. Μεθοδολογικός προβληματισμός με αφορμή σύγχρονα προβλήματα χριστιανικής ανθρωπολογίας”

Κατά την έναρξη, ο Συντονιστής της Ακαδημίας, Δρ Παντελής Καλαϊτζίδης, αφού ευχαρίστησε όλους τους συμμετέχοντες για την παρουσία τους, τόνισε στη σύντομη εισαγωγή του ότι η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών ανέκαθεν με τα συνέδρια και τις εκδόσεις της επιχειρεί να διερευνήσει κρίσιμα ζητήματα που αφορούν στην ταυτότητα της ορθόδοξης Θεολογίας σε σχέση λ.χ. με την εσχατολογική διάσταση της Εκκλησίας, τη συνάντηση της Ορθοδοξίας με τη νεωτερικότητα, τη σχέση της Εκκλησίας προς τον εκάστοτε πολιτισμό κ.ά. ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΗΔΗ ΟΤΙ Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΝΟΜΗΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑΥΤΟ ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ. ΚΑΙ ΣΕ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ. Στη συνέχεια ο κύριος εισηγητής, ο καθηγητής Κων/νος Αγόρας ασχολήθηκε με το μεθοδολογικό ερώτημα στη θεολογία, κάνοντας λόγο για την αφετηρία, τον τρόπο και τις παραμέτρους του θεολογείν. Επέμεινε στην επιτακτική αναγκαιότητα η θεολογία να σχετιστεί προς την ιστορία, μέσα στο πλαίσιο και την προοπτική της ιστορίας της σωτηρίας, έχοντας ως καθοριστικό ή και απόλυτο άξονα το σαρκωμένο στην Ιστορία πρόσωπο του Θεού-Λόγου, τον Ιησού Χριστό. Το πώς απαντά κάποιος το ερώτημα περί της μεθόδου στη θεολογία (το «πόθεν» και «πως» ομιλείτε) μιλώντας με άλλα λόγια για το πασχάλιο θεμέλιο της (στην Σάρκωση, το Πάθος, το Σταυρό, την Ανάσταση, την ένδοξη Ανάληψη και την Παρουσία), καθορίζει κατά τρόπο προσδιορίζει με ριζικό τρόπο τη χριστιανικότητα της θεολογίας και περιγράφει τον απερίσταλτο χαρακτήρα της στην σχέση της προς τη φιλοσοφία, και τον πολιτισμό. Στην ίδια προοπτική και μέσα από το ίδιο χριστοκεντρικό πρίσμα οφείλει να προσδιοριστεί η εικονολογική ταυτότητα τόσο του ανθρώπου (ως εικόνας της εικόνας του Θεού, δηλ. του Χριστού, του μόνου τέλειου ανθρώπου) όσο και της Εκκλησίας (ως εικόνας της Τριάδας στο βαθμό που μετέχει προληπτικά στη Βασιλεία. ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΔΩ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣ Η ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΝΑ ΕΧΕΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΠΛΕΟΝ ΚΑΡΠΟΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΜΕ ΠΛΕΟΝ ΓΙΑΤΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΕΡΟΛΟΓΙΕΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΑΤΡΕΞΕΙ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΘΕΟΛΟΓΙΕΣ. Ο Δρ. Χ. Βέντης στη δική του σύντομη παρέμβαση επεχείρησε σχολιάζοντας το κείμενο της κεντρικής εισήγησης να αναδείξει ορισμένες παθολογικές όψεις που εμφανίζονται στην ιστορία της ορθόδοξης θεολογίας, όπως λ.χ. την υποτίμηση της σημασίας της σάρκωσης του Θεού στην πραγματική ιστορία, κάνοντας λόγο για ένα είδος αποσάρκωσης που αν και αποδέχεται θεωρητικά ως αξίωμα – δόγμα την πραγματικότητα της, ωστόσο δεν στέκεται και δεν αναλαμβάνει τις επακολουθούσες επιπτώσεις αυτού του γεγονότος για τον άνθρωπο και την πορεία του μέσα στην πάλη της ιστορίας.

Η Ορθοδοξία ως εκκλησιαστική κοινότητα, είχε ανέκαθεν τη συνείδηση ότι ζει και πορεύεται στον κόσμο, αλλά ότι δεν αποτελεί δημιούργημα αυτού του κόσμου (εν τω κόσμω αλλ’ ουχ’ εκ του κόσμου). Η εσχατολογική και ευχαριστιακή της φύση, προσέδιδε πάντοτε έναν αντινομικό χαρακτήρα στην ταυτότητά της. Έτσι και σήμερα, πορευόμενη στο παρόν, φαίνεται ότι βρίσκεται για μία ακόμη φορά σε κρίσιμο σταυροδρόμι, έχοντας να αντιμετωπίσει ποικίλες προκλήσεις που τίθενται με ιδιαίτερη οξύτητα ενώπιόν της. Η ανατολική χριστιανοσύνη στην ιστορική της διαδρομή αν και σημαδεύτηκε από την ένταση μεταξύ «ερήμου και αυτοκρατορίας», επέλεξε εκ των πραγμάτων τις πιο πολλές φορές να προσδεθεί, ως επί το πλείστον, στο άρμα της εκάστοτε αυτοκρατορίας ή κρατικής εξουσίας (βλ. Βυζάντιο, τσαρική Ρωσία, Οθωμανική αυτοκρατορία, βαλκανικά εθνικά κράτη), ερχόμενη έτσι σε στενή συνάφεια με μορφές εξουσίας συχνά αυταρχικές και αντιδημοκρατικές των οποίων το πνεύμα και το ήθος δύσκολα θα μπορούσε να συμβιβαστεί με τις ευαγγελικές διδαχές και αξιώσεις. Γι’ αυτό και θεμελιώδεις κατακτήσεις του νεωτερικού πολιτισμού, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο πολιτικός φιλελευθερισμός και οι απαιτήσεις δημοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και σεβασμού της ετερότητας φαίνεται να προξενούν ακόμη εμφανή αμηχανία σε παραδοσιακά ορθόδοξα περιβάλλοντα, καθώς η Εκκλησία και η θεολογία της εξακολουθούν να γοητεύονται από τη νοσταλγική αναπόληση προνεωτερικών μοντέλων διαμόρφωσης και οργάνωσης της κοινωνίας.

Η ΑΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΜΥΘΑΚΙΑ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ

Του Ιωάννη Τάτση (Τρελο-Γιαννης)

Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα τέτοιας «πρόσδεσης» της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην κρατική εξουσία: Στους χρόνους του Βυζαντίου αλλεπάλληλες εξορίες γνώρισαν από τους κοσμικούς άρχοντες οι άγιοι Ιωάννης ο Χρυσόστομος και Μέγας Αθανάσιος. Ο Μέγας Βασίλειος απειλήθηκε ακόμη και με θανάτωση από τον έπαρχο Μόδεστο. Πολλοί άγιοι Πατέρες εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, θανατώθηκαν. Πως αλήθεια η Ορθόδοξη Εκκλησία προσδέθηκε στο άρμα της κρατικής εξουσίας επί οθωμανικής αυτοκρατορίας; Με την θανάτωση ουκ ολίγων πατριαρχών, κληρικών και μοναχών; Με τον απαγχονισμό του Γρηγορίου του Ε΄; Με τα μαρτύρια των Νεομαρτύρων; Με την καταστροφή των ναών και των μοναστηριών; Ποια «συνάφεια» βλέπουν οι νεοφανείς φωστήρες του Βόλου μεταξύ της Ορθοδόξου Εκκλησίας και των αυταρχικών και αντιδημοκρατικών εξουσιών; Αν δεχτούμε την από εκείνους παρουσιαζόμενη “ένταση μεταξύ «ερήμου καὶ αὐτοκρατορίας»” τότε η Ορθοδοξία επέλεξε εξ αυτών των δύο την ζωή της ερήμου, την ασκητική και μαρτυρική βιωτή. Μήπως λησμονούν ότι ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος εγκατέλειψε την καθηγητική έδρα της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών για να γίνει μοναχός στον Πόντο; Μήπως ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος δεν άφησαν τα υψηλά αξιώματα για τη ζωή της ερήμου; Μήπως ο Χρυσόστομος δεν μετέτρεψε το πατριαρχείο σε ησυχαστικό κελλί και επέλεξε όχι μόνο την ρήξη αλλά και τον έλεγχο των ανομιών της βασίλισσας; Τόσα και τόσα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι η Ορθοδοξία όχι μόνο δεν προσδέθηκε στο άρμα της κοσμικής εξουσίας αλλά υπήρξε πάντοτε και στην ουσία της ησυχαστική και εντός του κόσμου ασκητική.

1. Η αμηχανία της Ορθοδοξίας απέναντι στις κατακτήσεις του νεωτερικού πολιτισμού.

Γράφουν οι υπεύθυνοι της Ακαδημίας του Βόλου: «θεμελιώδεις κατακτήσεις τοῦ νεωτερικοῦ πολιτισμοῦ, ὅπως τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα, ὁ πολιτικὸς φιλελευθερισμὸς καὶ οἱ ἀπαιτήσεις δημοκρατίας, κοινωνικῆς δικαιοσύνης καὶ σεβασμοῦ τῆς ἑτερότητας φαίνεται νὰ προξενοῦν ἀκόμη ἐμφανῆ ἀμηχανία σὲ παραδοσιακὰ ὀρθόδοξα περιβάλλοντα, καθὼς ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ θεολογία της ἐξακολουθοῦν νὰ γοητεύονται ἀπὸ τὴ νοσταλγικὴ ἀναπόληση προνεωτερικῶν μοντέλων διαμόρφωσης καὶ ὀργάνωσης τῆς κοινωνίας». Και παρακάτω διερωτώνται: «Εἶναι ἡ ὀρθόδοξη θεολογία τελικὰ ἀσύμβατη μὲ τὰ νεωτερικὰ μοντέλα ὀργάνωσης τοῦ βίου, τὸν πολιτικὸ φιλελευθερισμό, τὴ θρησκευτικὴ ἐλευθερία καὶ ἑτερότητα, τὴν ἀναβάθμιση τῆς θέσης τῶν γυναικῶν στὶς παραδοσιακές κοινωνίες;»

Προφανώς οι φωστήρες του Βόλου μένουν έκπληκτοι από τις κατακτήσεις του νεωτερικού πολιτισμού αλλά είναι άγευστοι της αληθούς πνευματικής εμπειρίας της Ορθοδοξίας. Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» που κατάκτησε ο νεωτερικός πολιτισμός δεν κατάφεραν ποτέ μέχρι σήμερα να γίνουν σεβαστά ακριβώς διότι προβάλλονται ως αρχές που δεν έχουν όμως αναφορά στην εσωτερική αλλοίωση του ανθρώπου μέσω της πνευματικής εν Χριστώ ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι ως υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προβάλλονται συχνά άνθρωποι που καυχώνται για την αθεΐα τους! Η δε φεμινιστική θεολογία με την οποία φλερτάρουν συχνά οι φωστήρες του Βόλου είναι παιδί του γενικότερου κινήματος του φεμινισμού που οδήγησε τις γυναίκες στον πλήρη εξευτελισμό της γυναικείας φύσης τους. Ο δε πολυδιαφημιζόμενος σεβασμός της ετερότητας ως κατάκτηση του νεωτερικού πολιτισμού είναι μια αποτυχημένη απομίμηση της αληθούς έκφρασής του που υπάρχει μέσα στην αγάπη προς πάντας που βιώνεται από τους αγίους και ασκητές της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Όσοι μιλούν για αμηχανία της Ορθοδοξίας απέναντι στις ψευδο-κατακτήσεις του νεωτερικού πολιτισμού είναι προφανώς άγευστοι του βάθους της πνευματικής ζωής που προσφέρει η Ορθοδοξία.

ΣΧΟΛΙΟ : ‘Όπως φανέρωσε ο Ιωάννης Τάτσης, η εκκλησία στήν οποία αναφέρονται οι εκσυγχρονιστές τής ακαδημίας καί τήν οποία θέλουν νά μεταρρυθμίσουν ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΔΕΝ ΥΦΙΣΤΑΤΑΙ. ΕΙΝΑΙ ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΗ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΚΟ. Στά αλώνια τού τίποτα καβαλώντας τά καλάμια τής μεγαλομανίας, οι δόκτορες τής μόδας, προσπαθούν νά ανανεώσουν τόν κισσό τού κληρικαλισμού πού πάει νά πνίξει τήν εκκλησία μέ τόν κισσό τού οικουμενισμού πού αλάθητα έπνιξε ήδη κάθε ελπίδα αληθινής πίστεως.

Αμέθυστος